Leopold Staff - poeta trzech pokoleń

 

Leopold Staff nazywany jest poetą trzech pokoleń, ponieważ tworzył swoje dzieła od epoki Młodej Polski poprzez Dwudziestolecie międzywojenne aż do okresu po II Wojnie Światowej. Jego poezja jest niezwykle różnorodna i uniwersalna i trafia do różnych pokoleń. Urodził się 14 listopada 1878 roku we Lwowie, a zmarł 31 maja 1957 roku – dziś przypada 145. rocznica jego urodzin.

Leopold Staff urodził się 14 XI 1878 r. we Lwowie, w rodzinie mieszczańskiej pochodzenia czesko–niemieckiego. W swoim rodzinnym mieście ukończył V Gimnazjum Klasyczne. Po zdaniu egzaminu dojrzałości studiował prawo oraz romanistykę i filozofię na Uniwersytecie Lwowskim. Należał wtedy do Kółka Literackiego Czytelni Akademickiej, które gromadziło młodzież o zainteresowaniach literackich. Poznał w nim przyszłego dziennikarza i krytyka literackiego Ostapa Ortwina, który odegrał silną inspirującą rolę w twórczości Staffa. Pierwsze utwory poetyckie Leopold Staff opublikował w 1900 r. w dodatku literackim „Tydzień” do „Kuriera Lwowskiego” oraz w „Tece”. Choć początki jego pracy twórczej sięgają czasów wcześniejszych. Już w 1901 r. ukazał się jego pierwszy tomik wierszy zatytułowany „Sny o potędze”. W tym samym roku ukończył studia.

Przemożny wpływ na jego przyszłą twórczość wywarły podróże do Rzymu i Paryża., które odbył w młodości. Swoją dobrą znajomość języków obcych wykorzystał do pracy translatorskiej: tłumaczył utwory z języka włoskiego, francuskiego, niemieckiego oraz z łaciny i greki. Jednym z takich przetłumaczonych przez niego utworów był słynny średniowieczny zbiór opowiadań pt. „Kwiatki św. Franciszka z Asyżu”. W latach 1907 – 14 redagował w „Księgarni Polskiej” Bernarda Połonieckiego (założonej we Lwowie w 1889 r.) serię wydawniczą „Sympozjon”. Okres I wojny światowej spędził w Charkowie (zmuszono go do wyjazdu w głąb Rosji). W 1918 r. zamieszkał w Warszawie, gdzie w dwa lata później poślubił Helenę Lindenbaum. Tam znalazł się w gronie założycieli Związku Literatów (głównym inicjatorem jego utworzenia był Stefan Żeromski). W latach 1920 – 21 wraz ze Stefanem Żeromskim, Władysławem Berentem, Władysławem Augustem Kościelskim współredagował czasopismo pt. „Nowy Przegląd Literatury i Sztuki”. W Warszawie zawarł bliższą znajomość z różnymi literatami; należeli do nich przede wszystkim Bolesław Leśmian, Władysław Berent oraz Julian Tuwim i Kazimierz Wierzyński. Nie znalazł się jednak w kręgu literatów skupionych w grupie „Skamander”, jak dwaj ostatni z wymienionych. Staff był wierny modernistycznym motywom i obrazom, które pojawiały się w jego utworach począwszy od wspomnianego wcześniej jego pierwszego tomiku „Sny o potędze”. Motywy te ulegały z biegiem czasu wyraźnej ewolucji. W swej twórczości poeta odwoływał się do znanych filozofów, z których najbliższy był mu Freud. Echa jego filozofii znajdziemy w utworach poświęconych wnętrzu człowieka, które według niego jest niedoskonałe, nieharmonijne; jest chaosem. Stąd motywy takie jak, „ciemne grody”, „czarne lasy”, burze, ciemności, walka wewnętrzna, poczucie winy i własnej słabości. A także nastroje melancholijne, smutek itp. Jednocześnie poeta prowadził z nimi polemikę; sugerował, w jaki sposób przezwyciężyć własną słabość i niemoc. Podobne tematy podejmował w swoich artykułach oraz wygłaszanych referatach, przykładowo w referacie zatytułowanym „Rekonwalescencja końca wieku”, który wygłosił w kółku literackim na Uniwersytecie Lwowskim w 1899 r. Staff odwoływał się nie tylko do Freuda, ale także do filozofów greckich (bliscy mu byli stoicy), jak również – choć nie był człowiekiem wierzącym – do myślicieli chrześcijańskich np. św. Franciszka. „Cenił wysoko etykę chrześcijańską z jej nakazem miłości, miłosierdzia i braterstwa”. A także do pisarzy doby renesansu. W różnych systemach filozoficznych szukał pewnych elementów wspólnych. Czerpał z doświadczeń dawnych kultur, z ich mądrości. Twierdził, że obrzędy, wierzenia, przypowieści religijne są „wyrazem najdawniejszych doświadczeń ludzkich”. Bo jak to wyraziła Irena Maciejewska „sięgnięcie po obrazy, mające długą tradycję w kulturze, po wyobrażenia archetypiczne pozwala w niedługim utworze lirycznym rozpiąć most między przeszłością a teraźniejszością, pozwala widzieć sprawy ludzkie w wymiarze uniwersalnym”.

Leopold Staff był poetą – filozofem, chociażby dlatego, że „interesował go status człowieka w świecie i sens jego egzystencji”. Stworzył własne credo filozoficzne. W swoich wcześniejszych utworach próbował tworzyć model nowego człowieka. Inspirowany filozofią Friedricha Nietzschego kreował bohaterów – mocarzy, silnych, pięknych, dumnych i radosnych. Także wojowników – rycerzy, którzy walczyli zarówno z Bogiem, jak i z własną słabością. Bohaterowie ci odrzucając Boga, sami czuli się bogami – przezwyciężali własną słabość, próbowali osiągać to, co niedostępne. Tworzyli siebie i własny świat i własny system wartości. A w wierszach późniejszych – walczyli także ze światem zewnętrznym – „o świat nowy”. I próbowali go zdobyć. Sztandarowym wierszem, który odzwierciedla tę myśl filozoficzną jest „Mistrz Twardowski”. Ta „niezgoda na świat” była typowa dla literatury modernizmu, podobnie jak poczucie kryzysu wartości, a co się z tym wiązało – „słabość i bezradność człowieka zagubionego w świecie i skłóconego wewnętrznie”. Jednakże Staff twierdził, że człowiek dzięki swej wytrwałej pracy może zbudować świat pełen harmonii i ładu.

Doświadczenia I wojny światowej wpłynęły na zmianę sposobu myślenia Staffa, czego odzwierciedleniem była jego poezja. W jego utworach pojawili się – zamiast siłaczy i wszechmocnych mocarzy – całkiem inni bohaterowie – pracownicy i wędrowcy. Przykładem są wiersze, które znalazły się w tomiku „Ścieżki polne”, wydanym w 1919 r. (jak i utwory późniejsze). Zgodnie z nową koncepcją poety celem wędrówki owego bohatera była próba osiągnięcia szczęścia, spełnienia marzeń. Bo według Staffa życie ludzkie jest nieustannym podążaniem. Ponadto w wielu jego wierszach, powstałych w różnych okresach jego twórczości pojawiał się motyw marzenia, które inspiruje do działania, staje się celem życia. Innym częstym obrazem typowym dla twórczości Staffa był motyw ogrodu – „świata wiecznej wiosny i lata”, który miał symbolizować biblijny raj (albo mityczną Arkadię), ale nie utracony, tylko „odzyskiwany na drodze zjednoczenia człowieka z naturą, zachwytu dla niej, współuczestniczenia w pięknie, które przynosi człowiekowi szczęście”. Leopold Staff uważany jest przez krytyków literackich za „poetę pochwały życia”, „zachwytu dla piękna”. Tworząc obraz „rajskiej szczęśliwości” poeta wyrażał myśl, że tylko zjednoczenie z naturą pozwala człowiekowi na osiągnięcie prawdziwego szczęścia. Poeta uważał także, że „funkcję jednoczenia człowieka ze światem przez piękno pełni także kultura”, czyli spuścizna dawnych epok, począwszy od czasów antyku. Temat ten podejmował Staff wielokrotnie w swoich utworach, nawiązując chociażby do zabytków kultury antycznej i Włoch w cyklu wierszy pt. „Miłość w posągach”. Tworząc w swych wierszach konkretne obrazy czynił nieraz aluzję do konkretnych dzieł sztuki, niekoniecznie powstałych w dawnych wiekach. Np. wiersz zatytułowany „Ogród przedziwny” mógł stanowić aluzję do obrazu Józefa Mehoffera o podobnym tytule – „Dziwny ogród”. (Obaj twórcy byli przedstawicielami tej samej epoki). W nielicznych wierszach Leopold Staff nawiązywał do konkretnych wydarzeń historycznych np. rewolucji z 1905 r., albo doświadczeń II wojny światowej (tomik „Martwa pogoda”). II wojnę światową Leopold Staff wraz z żoną spędził w Warszawie, gdzie angażował się w tajne nauczanie. Po powstaniu warszawskim znalazł się najpierw w Starachowicach, potem w Pławowicach (mieszkał w domu poety i redaktora Ludwika Hieronima Morstina), następnie w Krakowie. Ostatnie lata życia spędził w Warszawie, mieszkając w budynku na rogu Nowego Światu i Ordynackiej. Miejsce to zostało upamiętnione odpowiednią tablicą. W 1950 r. był nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Leopold Staff otrzymał liczne odznaczenia i nagrody – zarówno przed II wojną, jak i po wojnie. W maju 1923 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu odrodzenia Polski, a w 1933 – Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Był dwukrotnym laureatem państwowej nagrody literackiej: 1927 r. i 1951 r. W 1929 r. otrzymał nagrodę miasta Lwowa, w 1938 r.– Warszawy, w 1947 r. – Ziemi Krakowskiej, a w 1948 r. – Pen Clubu za twórczość przekładową. W 1939 r. otrzymał tytuł doctora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego, a w dziesięć lat później – i Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1946 r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (na wniosek Ministerstwa Kultury i Sztuki) „za wybitne zasługi w dziedzinie Teatru i Sztuki na terenie całego kraju”. W 1951 r. i 1955 r. otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia, w 1953 r. – Order Sztandaru Pracy I Klasy. 

Poeta zmarł 31 V 1957 r. w Skarżysku–Kamiennej. Został pochowany w Warszawie na Cmentarzu Powązkowskim, w Alei Zasłużonych.

[Źródło: https://www.gdanskstrefa.com/leopold-staff-poeta-pochwaly-zycia/]